نخستین كنفرانس فرآيند طراحی و ساخت شعبه های هوشمند بانك و روشهای نوين اجرايی

 

حمید رضا شایان

دانشجوی دکترای معماری دانشگاه تهران

 

آثارمعماری معاصر ایران به ویژه در دو دهه اخیر، سوژه‌ی پژوهش‌های مختلفی بوده است. گوناگونی حوزه‌های رویکرد به آثار این دوره، علاوه بر آنکه تحلیل‌های مختلفی را در پی داشته، منجر به ظهور اندیشه‌ای شده است که در مقابل اندیشه ی سنت گرایان پیشین به جای زیر سؤال بردن معماری معاصر ایران در کلیتی با صفت بی هویت، سعی در شناختن اندیشه‌ها و چالش‌های پیش روی آن داشته است. چالش‌هایی که به نظر می‌رسد با توجه به نفوذ بی مانع امواج ارتباطات، بیش از پیش از اتفاقات به روز معماری جهان تأثیر پذیرفته است.

 

جایگزینی نگاه «رد و حذف» به جای بینش«پذیرش و بررسی» در آثار معماری معاصر ایران را عواملی متعددی باعث شده است که می‌توان به مهمترین آنها به شرح زیر اشاره کرد:

- بروز اندیشه‌ی برگزاری مسابقات معماری در سطوح کلان برای انتخاب طراحی‌های کارآمد به ویژه در پروژه‌های دولتی، باعث شد که گفتمان معماری معاصر، از سطح محفلی و کم اثر، به حوزه‌ی ملی و پر اثر کشانده شده و بسیاری از معماران خوش ذوق که به دلایل متعددی از صحنه اثر گذاری پنهان بوده‌اند، مجدداً فرصت عرض اندام یابند.

- ظهور معماران جوان با بهره‌گیری از پشتوانه‌ی ادبیات معاصر معماری جهان، که در صدد ارائه‌ی دستور زبان جدیدی برای معماری امروز ایران هستند. رجزخوانی حرفه‌ای این جوانان، نشان از بروز تحولاتی ژرف در ساختار آموزش آکادمیک معماری در مدرسه‌های معماری ایران دارد.

- نشر اندیشه‌ها و موضوعات معماری معاصر ایران به صورت وسیع و همه گیر از طریق نشریات و ژورنال‌های داخلی معماری.

از میان سه عامل فوق، عامل سوم به دلیل فراگیر بودن مخاطبان و در بر داشتن رویدادهای به روز معماری معاصر ایران، جایگاه مؤثرتری به خود اختصاص داده است. ارتقاء سطح فرهنگ مطالعه در میان متخصصصان و دانشجویان، توجه به موضوع مبانی نظری به عنوان بنیان خلق آثار معماری، توجه به راه‌کارهای ایجاد جزابیت در آثار مطبوع به ویژه با توجه به ماهیت مقولات معماری و فراوانی حوزه‌های مرتبط با معماری و دست نخورده ماندن بسیاری از این مقولات در فضای فکری جامعه ی ایران، موجب درک اهمیت حوزه‌ی انتشار در تأثیر گذاری بر گفتمان معماری معاصر و رشد روز افزون مجلات و نشریات تخصصی معماری در سطح جامعه گردید. این رشد اگرچه در نگاه اول و با توجه به وجود حوزه‌های بکر فکری و عملی، امیدوارکننده است اما نتوانسته رشد کیفی اندیشه‌های مخاطبان را با قطعیت تضمین کند. برخی از نواقص موجود در مجلات معماری به شرح زیر است:

- حاکمیت اندیشه‌ی ژورنالیستی به جای اصالت اندیشه در انتخاب آثار معماری

- عدم توجه به جریان زنده فرآیند ساخت و ساز آثار معماری در کشور

- توجه صرف به محصول نهایی به جای توجه به فرآیند طراحی و تولید. ( نمود بارز این نقص، انبوهی مدارک تصویری از پروژه‌ها به جای نمایش ایده‌های اولیه و نقشه‌های معماری است)

گزینش سلیقه‌ای آثار معماری و عدم شفافیت در ارائه‌ی معیارهای نقد و تحلیل آثار معماری.

- عدم پیروی از نظم سازمانی در انتشار به موقع شمارگان و در نتیجه افول تأثیرگذاری مستمر و پایدار

- عدم استقبال از فضای تعامل اندیشه به واسطه‌ی پرداختن به بازخوردهای حرفه‌ای درباره ی مقولات چاپ شده

در این میان و با توجه به رشد کمی و تعدد عناوین نشریات تخصصی، ظهور نشریه‌ای تازه با تردیدهای فراوانی روبروست اما اگر هدف، رفع برخی از نواقص موجود و معرفی رویکردی تازه در مواجهه با معماری معاصر ایران باشد، مجالی برای حضور کارآمدتر وجود خواهد داشت.

با این انگیزه، نشریه‌ی تخصصی فرآیند معماری برای اثر‌گذاری ماندگار در ادبیات معاصر معماری ایران، به صورت ماهنامه چاپ خواهد شد. این نشریه بر آن است تا نسبت به فرهنگ حاکم بر ساخت و ساز کشور، توجه ویژه‌ای داشته باشد. این توجه با پرداختن به ساختمان‌های واجد ارزشی که در چند سال اخیر ساخته شده و در نشریات تخصصی دیگر به آن‌ها کمتر پرداخته شده است صورت خواهد گرفت.

برخی از اهداف مد نظر در انتشار نشریه‌ی فوق به قرار زیر است:

- همگامی با جریان زنده‌ی ساخت و ساز به ویژه در پروژه‌های دولتی با سرمایه‌ی بالا که به نحوی، نمایش دهنده‌ی فرهنگ ساختمان سازی در کشور نیز می‌باشد.

- ارایه‌ی معیارهای مناسب در انتخاب نمونه‌ها که علاوه بر ارزشمندی و بهره‌مندی از قابلیت‌های ویژه، به بهترین نحو بیان کننده‌ی جریان‌های غالب معماری در کشور بوده و خطر درافتادن در گزینش‌های سلیقه‌ای را کاهش دهند.

- پایه ریزی نقد آثار معماری در کنار معرفی آن‌ها با اتکاء بر روش‌های تحقیق و نقد علمی

- تلاش در ساماندهی بانک اطلاعات معماری از طریق دست یابی به مدارک دقیق فنی به ویژه جزئیات اجرایی.

- تأکید بر رسالت آموزشی نشریه با توجه ویژه به فرآیند طراحی و تولید اثر معماری از طریق آشنایی با نظرات سه عامل کارفرما، طراح و پیمانکار.

 

روش تحقیق و جمع آوری داده‌ها:

از آنجا که هدف اصلی از انتشار نشریه حاضر که گونه‌ای از تحقیق به شمار می‌رود، شناخت و بررسی جریان حاکم بر حوزه ی ساخت معماری در کشور است بهترین شیوه در دستیابی به این هدف، پرداختن به آثاری است که زاییده ی جریان مذکور‌اند. این روش به تعبیری خاص، روش مورد پژوهی یا مطالعه ی موردی است که به تعریف رابرت ین[۱] نویسنده ی یکی از کتاب‌های مرجع در زمینه‌ی پژوهش موردی، «جستجویی تجربی است که پدیده‌ای معاصر را در متن زندگی واقعی مورد بررسی قرار می‌دهد، به ویژه زمانی که مرز میان پدیده و زمینه‌ی آن کاملاً واضح نباشد.» در واقع این روش جستجویی تجربی است که یک پدیده یا مکانی معین را مورد تحقیق قرار می‌دهد. (گروت،۱۳۸۴)

برای گرد آوری داده‌ها در این روش، می‌توان به مطالعه‌ی اسنادی و دست یابی به مدارک مکتوب و انجام مصاحبه‌های عمیق و باز با طراحان، سازندگان، کارفرمایان و مردم علاوه بر انجام مطالعات میدانی و بررسی دقیق سوژه اشاره کرد.

شیوه ی انتخاب پروژه‌ها:

با توجه به جریان‌های مختلف ساخت و ساز در کشور، همچنین با بررسی نمونه‌های مطرح شده در سایر منابع و نشریات، سعی شده نمونه‌هایی انتخاب شوند که از زمان ساخت شان بیش از پنج سال سپری نشده باشد. به روز بودن تکنولوژی ساخت ، بهره گیری از سیستم‌های ساختمانی جدید در حوزه‌های سازه، تأسیسات و معماری، بهره گیری از توان تخصصی و اجرایی با قابلیت بالا، دسترسی به مدارک و اطلاعات کامل پروژه‌ها و امکان ارتباط با مشاور، کارفرما و پیمانکار آن در صورت لزوم از معیارهای انتخاب پروژه‌ها جهت بررسی در نشریه‌ی فوق می‌باشند.

آنچه ضروری به نظر می‌رسد آن است که نحوه‌ی معرفی این آثار، ساختارمند بوده و بر اساس اهداف و چشم اندازهای روشن و سیاست‌های هوشمندانه صورت گیرد. به همین دلیل در هر شماره با محوریت موضوعی کاربری خاص، نمونه‌های موفق که بیشترین هماهنگی را با معیارهای پیش گفته داشته باشند مورد بررسی و تحلیل دقیق تر و حرفه‌ای تر قرار خواهند گرفت. بررسی نمونه‌های مختلف یک کاربری خاص، علاوه بر آنکه جریان حاکم بر معماری را در کشور روشن می‌سازد امکان مقایسه و تحلیل‌های تطبیقی را نیز فراهم آورده[۲] و خوانندگان و مخاطبان را در ارزیابی‌های گزینشی یاری می‌رساند. این قیاس بعدها می‌تواند محور پژوهش‌هایی گردد که با نگاهی تاریخی ، سعی در بازشناسی ریشه‌های جریان‌های مختلف ساخت و ساز در پروژه‌هایی با کاربری خاص در مناطق مختلف جغرافیایی کشور دارند.

همچنین سعی می‌شود تا نمونه‌های انتخاب شده محدود به جغرافیایی خاص نبوده و تا آن جایی که توان تشکیلاتی نشریه اجازه دهد با انتخاب نمونه‌های مختلف از تمامی نقاط ایران، جریان معماری و نظام ساخت و ساز دزر کل کشور پیگیری شود.

شیوه ی بررسی و نقد آثار:

برای نقد معماری، شیوه های مختلفی در منابع مختلف ذکر شده است. این شیوه‌ها، طیف وسیعی از داده‌ها اعم از پرداختن به نقدهای فرهنگی و تحلیل اندیشه‌ها و باورها، نقدهای سمبولیک و رمزگشایانه، نقدهای سبکی و تاریخی و نقد اثر به عنوان کالبد معماری را شامل می‌شوند. از آن جایی که اعتقاد گردانندگان این نشریه بر آن است که نقد کامل یک اثر، بدون پرداختن به تمامی جنبه‌های آن امکان پذیر نیست، اما به دلیل گستردگی و پراکندگی حوزه‌های مختلف نقد و امکان انحراف از مسیر اصلی که همان بازشناسی فرهنگ ساخت معماری است، آگاهانه، شیوه‌ی نقد را، به نقد اثر و بازشناسی تمامی وجوه و کیفیت معمارانه ی آن محدود می‌کند. [۳]

برای نقد اثر معماری دو مرحله اصلی در نظر گرفته می‌شود:

۱- شناخت اثر:

این مرحله شامل توصیف خصوصیات اثر معماری و پرداختن به وجوه عینی با بررسی نقشه‌های آن است که از بخش‌های زیر تشکیل می‌شود:

الف: برنامه ریزی فاز صفر:

- شناخت برنامه ساخت پروژه اعم از اهداف، سیاست‌ها و چشم اندازهای کلان و خرد مد نظر برنامه ریزان ساخت.

- شناخت عوامل دست اندر کار شامل کارفرما، مشاور و پیمانکاران همچنین عامل چهارم( مدیریت طرح)

- شناخت خصوصیات مکانی پروژه اعم از آدرس، خصوصیات سایت و ابعاد زمین و …

- شناخت برنامه فیزیکی پروژه اعم از کاربری، متراژها، تعداد طبقات و …

ب: طراحی فاز یک:

- بررسی عوامل اصلی تأثیر گذار بر ایده‌های اولیه استخراج شده از مرحله فاز صفر

- بررسی و توصیف کانسپت‌های طراحی

- شناخت و بررسی نقشه‌های معماری اعم از پلان و سایت، نما و مقاطع شامل :

• شناخت خصوصیات کیفی نقشه‌های معماری که به صورت مستقیم از ایده‌های اولیه ناشی شده است
• شناخت نظام توزیع فضایی کاربری‌ها (زونینگ) در سطوح افقی و عمودی و متراژهای اختصاص یافته
• شناخت و بررسی نظام دسترسی‌های اصلی و فرعی در پلان‌ها و مقاطع
• شناخت خصوصیات بصری نمای پروژه‌ها

- شناخت خصوصیات سیستم‌های سازه و تأسیسات

ج: طراحی فاز دو:

- دست یابی به جزئیات اجرایی خاص که از ویژگی‌های پروژه محسوب می‌شوند

- بررسی برنامه زمان‌بندی اجرایی و هزینه‌های پروژه

د: پس از اجرا

- بررسی خصوصیات فضایی پروژه از طریق گردش در بخش‌های مختلف پروژه

- توجه به جزئیات اجرای پروژه

- بررسی متریال‌ها و مصالح مصرفی

- بررسی دیدها و منظرهای مختلف ساختمان در محیط اطراف

- بررسی هماهنگ معماری، سازه و تأسیسات مکانیکی و برقی در جهت افزایش کیفیت معماری ساختمان

۲- نقد اثر

- تحلیل ویژگی‌های بارز کانسپت طراحی و ارتباط آن با مرحله‌ی فاز صفر

- نقد نظام توزیع فضایی کاربری‌ها از جهت انطباق با خصوصیات فعالیت‌های کاربران

- تحلیل سیستم‌های سازه‌ای و تأسیساتی انتخابی از جهت تأمین شرایط آسایش محیط در بازه‌های زمانی طولانی در شرایط بهره برداری

- توجه به نحوه ی اجرای جزئیات طراحی و ارزیابی به کیفیت آن پس از بهره برداری

- نقد و تحلیل فرم کلی و فضاهای ساخته شده از جهت دست یابی به کیفیت مناسب احساسی و بصری

بررسی تمامی موارد مطرح شده، نیاز به دست یابی به مدارک کامل و دقیق هر پروژه دارد که ممکن است با توجه به نظام خاص حاکم بر انتشارات اطلاعات فنی در کشور و رویکرد امنیتی بسیاری از سازمان‌ها به توزیع و انتشار مشخصات فنی ساختمان‌های تحت اداره خود، با مشکلات متعددی روبرو شود. لذا آنچه ذکر آن رفت، دربرگیرنده‌ی کلیت حوزه‌های مطالعه و بررسی می‌باشد که ممکن است متناسب با شرایط هر پروژه با تغییراتی همراه شود.

منابع:

- خویی، حمیدرضا، نقد و شبه نقد، تأملی در مواضع منتقدین در نقد آثار معماری، رساله ی دکترا، استاد راهنما سیمون آیوازیان، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹٫

- گروت، لیندا. وانگ، دیوید، روش های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی فر، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸

- کمتر از یک سال از درگذشت مهندس میرمیران معمار برجسته کشورمان می‌گذرد ولی تا آخرین روزهای عمر خود در شورای معماری و شهرسازی بم حضور فعال داشتند بی شک بخش قابل توجهی از دستاوردهای بازسازی بم مرهون تلاش‌ها و کوشش‌های وی می‌باشد.

در این شماره از ماهنامه که به بازسازی شهر بم اختصاص یافته است، یاد و خاطر وی را گرامی می‌داریم.

ماهنامه فرآیند معماری

---